Bilimsel araştırmalarımızın birçoğunda anket çalışmalarından yararlanıyoruz. Anketler aracılığı ile veri topluyor; topladığımız verileri istatistiksel analiz süzgecinden geçiriyor ve anlamlı bulgulara erişiyoruz. Anket formlarımızda tek yanıt içerebilecek maddeler olduğu gibi, birden fazla yanıt içerebilecek maddeler de bulunabiliyor. Çoklu yanıt maddeleri, katılımcıların birden fazla yanıt verebileceği bu tür özel sorulardan oluşuyor.
Bu yazımızda çoklu yanıt maddelerine ait veriler ve istatistiksel analiz programlarına veri girişinin nasıl yapılabileceği hakkında konuşacağız. Bu tür sorulara çoktan seçmeli sorular gibi farklı isimlendirmeler de yapılabiliyor.
Veri girişi, istatistiksel analiz sürecinin en temeli adımı ve doğru bir şekilde girilmeyen veriler üzerinden istatistiksel bulgular elde etmemiz mümkün değil. Bu yüzden verileri doğru şekilde girmemiz zorunlu.
Farz edelim SPSS ile çoklu yanıt maddelerine dair frekans analizi uygulamak istiyoruz; SPSS analizi nasıl yapabilir? SPSS analizi uygulayabilmek için doğru veri giriş formatını görmek zorunda.
Anket maddelerine ait verileri SPSS, Minitab, Stata gibi paket programlara doğrudan girebildiğimiz gibi, Excel gibi dosya formatlarında da veri girişi yapabiliriz.
Anketimizde yer alan kişisel demografik maddeler ve ölçek maddeleri (istisnai durumlar hariç) yalnızca tek yanıt verilebilecek değişkenleri içeriyor. Örneğin; cinsiyet sorusuna verilen yanıt erkek ya da kadın olabilir; medeni durumun yanıtı evli, bekar yada dul seçeneklerinden birisi olabilir. Benzer şekilde, eğitim düzeyine verilecek yanıt lise, lisans ya da lisansüstü seçeneklerinden yalnızca bir tanesi olabilir.
Ölçek maddeleri için de aynı durum geçerli. Likert tipli sorulardan oluşan bir ölçekte memnuniyet derecesine ya da katılım düzeyine tek bir yanıt verilebilir. Aynı anda hem kararsızım, hem de katılıyorum yanıtını veremeyiz; tek bir yanıt verilmesi beklenir. Bunların tamamı tek yanıtlı sorular.
Tek bir yanıt içeren sorulara ait veri girişi yaparken her değişken için yalnızca bir sütun tanımlamalıyız. Aksi halde ne Minitan, ne Stata, ne de SPSS analiz noktasında kullanılamaz.
Ancak çoklu yanıt maddeleri için aynı durum söz konusu değil. Çoklu yanıt içeren maddeler için, olası her kategori için ayrı bir sütun tanımlamalıyız. Yani çoklu yanıt içeren maddeler için verilerimizi girerken değişkenin kendi grup sayısı kadar sütuna ayrı ayrı veri girişi yapmamız gerekiyor.
Hemen bu durumu örneklendirelim. Anketimizde şöyle bir maddenin olduğunu düşünelim:
Hangi sosyal medya mecrasını ya da mecralarını aktif olarak kullanıyorsunuz?
Bu sorunun olası seçenekleri de Facebook, Instagram ve Twitter şeklinde olsun. Buna göre bir katılımcı yalnızca Instagram seçeneğini seçebileceği gibi hem Instagram, hem Facebook, hem de Twitter seçeneklerini de işaretleyebilir. Alışkanlıklarına göre yalnızca Twitter ve Facebook’u da seçebilir; hatta isterse hiçbirini de seçmeyebilir.
Bu tarz bir değişkeni tanımlarken çoklu yanıt maddeleri için veri girişi kuralımızı hatırlarsak; üç ayrı sütuna ayrı ayrı veri girişi gerçekleştirmemiz gerekir. Yukarıdaki veri girişi formatında da çoklu yanıt sistemine ait örneklendirmeyi görebiliriz.
Verilerimizi girerken de olası seçeneklerin seçimin de genelde var/yok ya da evet/hayır şeklinde gruplarımızı tanımlıyoruz.
Kısacası, çoklu yanıt maddelerine ait veri girişi işlemlerinde klasik şekilde değil, grup sayısını dikkate alarak hareket etmemiz gerekiyor. Çoklu yanıt maddelerine yönelik istatistiki analizleri Minitab, Stata ve SPSS programı nasıl gerçekleştirebiliyor? Gelecek yazılarımızda bu soruyu irdeleyeceğiz.