Pilot Çalışma Nedir?
Pilot çalışma nedir? sorusu her araştırmacının aklını kurcalayan temel bir problemdir. Kuşkusuz araştırmacıların zihninde beliren çeşitli kavramlar olsa da, bu sorunun derinlenmesine incelenmesi gerekir. Bu yazımızda pilot çalışma süreçlerine dair genel bir bilgi demeti sunacağız.
En temelden başlayalım.
Bilimsel çalışmalarımızda başarılı sonuçlar alabilmemiz için, araştırma sürecinde karşılaşabileceğimiz olası örneklem ve ölçme problemlerini görmemiz gerekir. Araştırma süreçlerimizin performansını her açıdan maksimize edebilmemiz için, karşılaşabileceğimiz potansiyel engelleri geç olmadan ortadan kaldırmamız gerekir.
Bu engeller neler olabilir?
Örneğin, bir anket formu hazırladık. Sahaya çıktığımızda anket formlarının yanıtlamadığını hayal edelim. Katılımcıların yanıtlamadığı sorular ve kayıp gözlemler ile dolu bir veri seti ile çalışmak ister miyiz?
Örneğimizi bir anket çalışması yerine klinik bir çalışma üzerinden verelim. Araştırmamızda ölçüm aracı olarak kullandığımız aygıtlar ile hatalı ölçümlerin yapıldığı bir düzenek üzerinden çalışmayı sürdürmeyi arzu eder miyiz?
Ya da herşey yolunda gittiğini, ölçme ya da veri toplama aşamasında herhangi bir sorunla karşılaşmadığımızı varsayalım. Ancak araştırma sürecinde aklımızda belirlediğimiz hipotezlerin birer çöktüğünü; beklentilerimizden farklı bambaşka sonuçlar ile karşılaştığımızı düşünelim.
Mesela güçlü beklentilerimizin aksine ANOVA sonuçlarımızda hiç anlamlı fark bulunmadığını, nicel değişkenlerimiz arasında anlamlı bir ilişkinin çıkmadığını, faktör analizi sonucunda soruların faktör yapılarına oturmadığını hayal edelim. Saymış olduğumuz istatistiksel analiz problemlerini yaşamak ister miyiz?
Yukarıdaki tüm sorular için de evet diyecek araştırmacı yoktur.
İşte tüm bu sorunları yaşamadan, araştırmalarımıza başlamadan önce pilot çalışmalar uyguluyoruz.
Pilot çalışma nedir sorusunun neden yapıldığı ile ilgili aklımızda birşeyler canlanıyor.
Kısacası, pilot çalışmaları bize araştırma sürecinde karşılacağımız tüm olası problemlere karşı bir erken uyarı sistemi sunmaktadır. Aslında bir tür fizibilite çalışmasından farksızdır.
Pilot Çalışma Alanları
Pilot çalışmalar temelde iki tür araştırma için uygulanır:
1) Anket formları üzerinden uygulanan araştırmalar
2) Klinik denemeler uygulanan araştırmalar
Bir pilot uygulama, kalitatif ya da kantitatif araştırma tasarımları üzerinde gerçekleştirilebilir.
Özellikle ölçek geliştirme ya da ölçek uyarlama çalışmalarından önce pilot bir uygulamanın gerçekleştirilmesi son derece faydalı olur. Bu sayede sorulan anket sorularının anlaşılır olup olmadığı; soruların katılımcılar tarafından yanıtlanabilir olup olmadığı da test edilebilir.
Anket formlarımızda yer alan anlaşılması güç ya da yanıt alınmasında güçlük çekilen maddeleri analiz dışı bırakabiliriz.
Ayrıca güvenilirlik sonucunda hatalı çıkarımlara yol açarsa da bu maddeleri analizlerimize dahil etmeyebiliriz.
Sahadan alınan veriler ışığıda, katılımcıların vermiş olduğu yanıtların genel dağılımlarını da önsel olarak değerlendirebiliriz. Böylece araştırma bulgularımızın frekans sonuçları ve tanımlayıcı istatistikleri üzerinden bir ön fikire sahip olabiliriz.
Hatta bazı anket çalışmaları ön uygulamalar da içerebilir.
Örneğin hastaların ağrı eşiklerini azaltıcı bir eğitim programının etkinliğini değerlendirmek istediğimizde, bu eğitim programı öncesi ve sonrasında ayrı ayrı değerlendirme verilerine erişmemiz gerekiyor.
Peki ya araştırmacıların çoğu eğitime katılmazsa?
Bu durumda eğitim programından toptan vazgeçebilir, ya da katılımcıların dahil olmak isteyebileceği bir yapıya büründürebiliriz.
Özetle ön uygulamalarımızın araştırmaya katılan bireyler tarafından kabul görüp görmeyeceğini, pilot çalışma sayesinde öngörebiliriz.
Bu tarz bir sorun ile İskoçya’da karşılaşılmış. Annelik bakımı için gerçekleştirilecek bir araştırmada, pilot çalışma sonucu katılımcıların uygulanması istenen yöntemleri uymayacakları anlaşılmış!
Ölçüm aygıtları üzerinden klinik ölçümler gerçekleştireceğimiz medikal araştırmalarda, ölçme süreçlerinde karşılaşabileceğimiz potansiyel güçlükleri de pilot çalışma sayesinde öngörebiliriz.
Örneğin spesifik bir araştırma A aygıtının ölçümlerinde fark ettiğimiz bir yanlışlığı düzeltme imkanına sahip oluruz. Bu da bizi daha büyük maliyetlere katlanmamızı engeller. Pilot çalışma nedir sorusunun bir karşılığı da, büyük maliyetlerin önüne geçebilmektir diyebiliriz.
Pilot Çalışma ve İstatistiksel Analiz
Pilot çalışma nedir sorusunun yanında, istatistiksel analiz konusunun geçmemesi de yanlış olurdu. İstatistiksel analizler, pilot uygulamalarımız ile yakından ilişkilidir. Ancak bu noktada dikkatli olmamız gerekir.
Pilot çalışmalarımızda istatistiksel güç analizi ile örneklem sayısına karar verebiliyoruz. Kimi araştırmalar bunun yapılmaması gerektiğinin üzerinde dursa da, istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar bulabilmemizin en doğru yolu önsel örneklemimizi, yani pilot verileri kullanmak. Pilot veriler için de makul sayıda bir örneklem üzerinde çalışabiliriz. Bunun için ortalama n=30,50 ya da 100 gibi bir sayı ile çalışabiliriz. Bu noktada kesin bir kuralımız yok.
Pilot veriler üzerinden hipotez testleri uygulanabilir mi? Yayınlar bunun olmayacağı görüşünde. Yine de, ön bilgi sahibi olabilmek adına hipotez testleri uygulayıp sonuçları göz ucu ile kontrol edebiliriz, bunda bir sakınca yok.
Ancak pilot uygulamalarda çok az sayıda örneklem ile çalışıldığı için bu sonuçların genellenebilir olma özelliği yok. Çok sınırlı sayıda bilgi sahibi olduğumuz pilot veriler ile anakütleye ilişkin büyük çıkarımlarda bulunma, kuşkusuz sakıncalı bir yaklaşım olur.
Pilot çalışma nedir dediğimizde, en azından büyük istatistiksel çıkarımlar yapmak değildir diyebiliriz. Çünkü bütüncül araştırmamıza kıyasla, örneklemimiz daima yetersiz olacaktır.
Pilot uygulamalarımızın istatistiksel analiz süreçleri için R, SPSS, Minitab, Stata gibi çeşitli istatistik yazılımlarından faydalanabiliriz.
Risk Alma, Önce Pilot Çalışma!
De Vaus isimli bir araştırmacının bir üst başlıkta belirttiğimiz özlü sözleri bize çok şey anlatıyor. Pilot çalışma nedir denildiğinde, “Risk almamaktır” yanıtını verebiliriz.
Pilot çalışma sayesinde aşağıdaki üç aksiyonu alabiliriz:
- Çalışmayı durdurabiliriz.
- Çalışma tasarımızı modifiye edebilir ve araştırmaya devam edebiliriz.
- Çalışmada herhangi bir düzeltme uygulamadan araştırmamızı sürdürebiliriz.
Pilot çalışma nedir sorusundan başlayarak aktarmaya çalıştığımız bilgiler doğrultusunda zihnimizde daha somut bilgilerin oluşacağınız umuyoruz.
Pilot uygulamaların probleli yönleri yok mu? Elbette var. Onu da gelecek yazılarımızda tartışacağız.