Bu çalışmada gebelerin, akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Gebelerin demografik özellikleri ve gebelik öykülerine ilişkin özellikleri belirlemek amacıyla kişisel anket formu, akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarını belirlemek amacıyla ise Akılcı İlaç Kullanım Ölçeği (AİK) kullanılmıştır.
AİK ölçeği toplam 21 madde içermektedir. Ölçekte 10 doğru ve 11 yanlış önerme vardır. Bu ölçekten alınabilecek en düşük puan 0, en yüksek puan ise 42’dir. Ölçekten alınan puanlar arttıkça akılcı ilaç kullanım düzeyleri artmaktadır. Ölçek için kestirim değeri 34 olarak belirlenmiştir.
Ölçekten toplam 34 ve altı puan alan gebeler akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip değil, ölçekten 35 ve üzeri puan alan gebeler ise akılcı ilaç kullanım bilgisine sahiptir şeklinde değerlendirilmiştir.
İstatistiksel analiz kapsamında frekans analizleri ve ki-kare ilişki testleri yapılmıştır. Gebelerin demografik özelliklerine, gebelik öykülerine ilişkin özelliklerine ve akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarına göre frekans analizleri uygulanmıştır.
Daha sonra gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile demografik özellikleri ve bazı gebelik öykülerine ilişkin özellikleri arasında ki-kare ilişki testleri verilmiştir. Ki-kare ilişki testlerinden uygun test istatistiğinin seçiminde çapraz tablo beklenen hücre değerlerine bakılmıştır.
Çapraz tablo beklenen hücre değerlerine göre, Pearson ki-kare testi ve Yates’in süreklilik düzeltmesi ile birlikte Pearson’ın ki-kare testi uygun istatistiksel teknik olarak seçilmiştir.
Araştırmada istatistiksel analiz bulgularının değerlendirilmesinde güven düzeyi %95 olarak belirlenmiştir. İstatistiksel analiz bulgularının tamamı ise IBM SPSS 26 paket programı kullanılarak elde edilmiştir.
Çalışmanın bu bölümünde gebelerin demografik özelliklerinden eğitim düzeyi, gelir düzeyi, çalışma durumu ve aile tipi değişkenleri, gebelik öykülerine ilişkin özelliklerinden gebelik haftası, gebelik sayısı ve kronik hastalık varlığı değişkenleri ve akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları için frekans analizleri sunulmuştur. Frekans analizlerinden gruplara ait frekans (n) ve yüzde (%) değerleri birlikte verilmiştir.
Tablo 1: Gebelerin demografik özellikleri
Tablo 1’de araştırmaya katılan gebelerin demografik özelliklerine ilişkin frekans analizi sonuçları gösterilmektedir. Frekans analizi sonuçlarına göre, araştırmaya katılan gebelerin %35.5’i (78 kişi) ilkokul, %40.5’i (89 kişi) lise, %24.1’i (53 kişi) üniversite mezunudur.
Gelir düzeylerine göre gebelerin %25.9’u (57 kişi) gelir giderden az, %41.4’ü (91 kişi) gelir gidere eşit, %32.7’si (72 kişi) gelir giderden fazla olduğunu beyan ettikleri görülmektedir. Ayrıca çalışma durumlarına göre gebelerin %66.8’i (147 kişi) evet, %33.2’si (73 kişi) ise hayır şeklinde ifade etmişlerdir.
Bir diğer bulgu ise, aile tipine göre gebelerin %84.1’i (185 kişi) çekirdek aile, %15.9’u (35 kişi) geniş aileye sahip oldukları görülmektedir.
Tablo 2: Gebelerin gebelik öykülerine ilişkin özellikleri
Tablo 2’de araştırmaya katılan gebelerin gebelik özelliklerine ilişkin frekans analizi sonuçları gösterilmektedir.
Frekans analizi sonuçlarına göre, araştırmaya katılan gebelerin %26.8’inin (59 kişi) gebelik haftası I. Trimester, %28.2’sinin (62 kişi) gebelik haftası II. Trimester, %45.0’ının (99 kişi) gebelik haftası III. Trimester olarak bulunmaktadır. Ayrıca gebelik sayısına göre gebelerin %55.9’u (123 kişi) 1-2, %24.5’i (54 kişi) 3-4, %19.5’i (43 kişi) 5 ve üzeri şeklinde beyan etmişlerdir. Bir diğer bulgu ise, gebelerin %30.9’unun (68 kişi) kronik hastalığı olduğu, %69.1’inin (152 kişi) kronik hastalığı olmadığı görülmektedir.
Tablo 3: Gebelerin akılcı ilaç kullanım ölçeği ölçek kestirim değerine göre dağılımları
Tablo 3’de araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım ölçeği ölçek kestirim değerine göre frekans analizi sonuçları gösterilmektedir. Frekans analizi sonuçlarına göre, araştırmaya katılan gebelerin %32.3’ü (71 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip değilken, %67.7’si (149 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahiptir.
Çalışmanın bu bölümünde gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile eğitim düzeyleri, gelir düzeyleri, çalışma durumları, aile tipi, gebelik haftası ve gebelik sayısı arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare ilişki testleri sunulmuştur. Ki-kare ilişki testleri ile birlikte çapraz tablo değerleri de verilmiştir.
Tablo 4: Gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının eğitim düzeylerine göre karşılaştırılması
Tablo 4’de araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile eğitim düzeyleri arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare testlerinden Pearson ki-kare testi sonuçları gösterilmektedir.
Test bulgularına göre, gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile eğitim düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (p<0.05).
Bu bulgular ışığında, eğitim düzeyi ilkokul olan gebelerin %66.2’si (47 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip değilken, %20.8’inin (31 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahiptir.
Eğitim düzeyi lise olan gebelerin %26.8’inin (19 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olmadığı, %47.0’ının (70 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca üniversite mezunu olan gebelerin %7.0’ı (5 kişi) akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip değil, %32.2’si (48 kişi) ise akılcı ilaç kullanım bilgisine sahiptir.
Tablo 5: Gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının gelir düzeylerine göre karşılaştırılması
Tablo 5’de araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile gelir düzeyleri arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare testlerinden Pearson ki-kare testi sonuçları gösterilmektedir.
Test bulgularına göre, gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile gelir düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir ilişki olduğu görülmektedir (p<0.05).
Bu bulgulara göre, akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olmayan gebelerin %40.8’inin (29 kişi) geliri giderden az, %49.3’ünün (35 kişi) geliri gidere eşit, %9.9’unun (7 kişi) ise geliri giderden fazla olduğu görülmektedir.
Ayrıca akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olan gebelerin %18.8’inin (28 kişi) geliri giderden az, %37.6’sının (56 kişi) geliri gidere eşit, %43.6’sının (65 kişi) geliri giderden fazladır.
Tablo 6: Gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının çalışma durumlarına göre karşılaştırılması
Tablo 6’da araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile çalışma durumları arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare testlerinden Yates’in süreklilik düzeltmesi ile birlikte Pearson’ın ki-kare testi sonuçları gösterilmektedir.
Test bulgularına göre, gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile çalışma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir ilişki olmadığı görülmektedir (p>0.05).
Bu bulgu ışığında, gebelerin çalışma durumları bazında ölçülen akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının dağılımları birbirine yakın bulunmuştur.
Tablo 7: Gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının aile tipine göre karşılaştırılması
Tablo 7’de araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile aile tipi arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare testlerinden Yates’in süreklilik düzeltmesi ile birlikte Pearson’ın ki-kare testi sonuçları gösterilmektedir.
Test bulgularına göre, gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile aile tipi arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (p<0.05).
Çapraz tablo sonuçları incelendiğinde, akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olan gebelerin %96.0’ı (143 kişi) çekirdek aileye, %4.0’ı (6 kişi) geniş aileye sahiptir.
Tablo 8: Gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının gebelik haftasına göre karşılaştırılması
Tablo 8’de araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile gebelik haftası arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare testlerinden Pearson ki-kare testi sonuçları gösterilmektedir.
Test bulgularına göre, gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile gebelik haftası arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir ilişki olmadığı görülmektedir (p>0.05). Bu bulgu ışığında, gebelerin gebelik haftası bazında ölçülen akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının dağılımları birbirine yakın bulunmuştur.
Tablo 9: Gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının gebelik sayısına göre karşılaştırılması
Tablo 9’da araştırmaya katılan gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile gebelik sayısı arasındaki ilişkiyi gösteren ki-kare testlerinden Pearson ki-kare testi sonuçları gösterilmektedir.
Test bulgularına göre, gebelerin akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumları ile gebelik sayısı arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir ilişki bulunmamaktadır (p>0.05). Bu bulgu ışığında, gebelerin gebelik sayısı bazında ölçülen akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olma durumlarının dağılımları birbirine yakın olduğu görülmektedir.