Bu çalışmada ekonometrik analiz aşaması için toplam on beş farklı (N=15) OECD ülkeleri kapsamında 2000-2020 (T=20) yılları arasındaki sağlık harcamalarını belirleyici faktörler kullanılarak; toplam sağlık harcamaları içerisinde kamunun payı (TSHKP), kişi başına düşen ilaç harcaması (KBDİH), 1000 kişiye düşen doktor sayısı (DS) ve doğurganlık oranı (DO) değişkenlerinin, kişi başına düşen sağlık harcaması (KBDSH) değerleri üzerindeki etkilerini incelemek üzere panel regresyon analizi teknikleri uygulanmıştır.
İlk aşamada TSHKP, KBDİH, DS ve DO değişkenlerine ve modele göre yatay kesit bağımlılığının var olup olmadığı, panel veri yapısı T>N olduğu için, Breusch and Pagan (1980) tarafından geliştirilen Lagrange-Multiplier (LM) testi ile değerlendirilmiştir. Araştırma kapsamında ele alınan değişkenlerin durağanlıklarını sınamak üzere, yatay kesit bağımlılığı altında T>N için 2. Nesil birim kök testlerinden Hansen’in Kovariyet-Genişletilmiş Dickey Fuller (CADF) testi kullanılmıştır.
Panel regresyon analizi modelleri oluşturulurken havuzlanmış EKK, rassal etki ve sabit etki türü seçimi için F-testi, Breusch-Pagan LM testi ve Hausman testi kullanılmıştır. Uygun etki türü seçildikten sonra panel regresyon modeline ait otokorelasyon probleminin sınamasında Breusch–Godfrey (BG) testi ve heteroskedastisite probleminin sınanmasında ise Breusch-Pagan (BP) testi kullanılmıştır.
Uygulamada yatay kesit bağımlığı, otokorelasyon veya değişen varyans probleminin var olduğu durumlarda kullanılabilen dirençli Driscol-Kraay kovaryans tahmincilerine başvurularak, son aşamadaki panel regresyon modeli tahmin edilmiştir.
Ekonometrik analizlerin değerlendirilmesinde test istatistikleri, parantez içinde anlamlılık değerleri ile bir arada sunulmuştur. Test sonuçları %1, %5 ve %10 hata payı için baz alınarak yorumlanmıştır. Ekonometrik analizler, R-Project programında bulunan plm ve lmtest paketleri üzerinden gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1: Yatay kesit bağımlılığı testi
Tablo 1’de TSHKP, KBDİH, DS ve DO değişkenlerine ve modele göre yatay kesit bağımlılığı testi sonuçları gösterilmektedir. Test bulgularına göre, 2000-2020 yılları arasında ölçülen TSHKP, KBDİH, DS ve DO değişkenlerinde ve modelde yatay kesit bağımlılığı anlamlı bulunmuştur (p<0.01).
Bu bulgular ışığında, durağanlık aşamasında T>N olduğu durumlarda kullanılması uygun olan CADF testine başvurulmuştur.
Tablo 2: CADF testi ile durağanlık analizi
Tablo 2’de KBDHS, TSHKP, KBDİH, DS ve DO değişkenlerine yönelik yapılan durağanlık analizi sonuçları gösterilmektedir. Durağanlık analizi bulgularına göre, tüm değişkenlerin sadece sabitin olduğu ve hem sabit hem de trendin olduğu modeller için kendi seviyelerinde durağan oldukları görülmüştür (p<0.01).
Bu bulgular ışığında değişkenlerin kendi seviyelerinde panel regresyon analizleri uygulanmıştır.
Tablo 3: Uygun panel regresyon modeli için yapılan test istatistikleri
Tablo 3’de havuzlanmış EKK, sabit etki ve rassal etki arasındaki etki türü seçimi için yapılan F-testi, Breusch-Pagan LM testi ve Hausman testi sonuçları gösterilmektedir.
F-testi bulgularına göre olasılık değeri anlamlı olduğundan (p<0.05) modelde havuzlanmış EKK etki türü yerine sabit etki türü tercih edilmesi gerektiği görülmektedir. Breusch-Pagan LM testi sonucunda ise olasılık değeri anlamlı olduğundan (p<0.05) modelde havuzlanmış EKK etki türü yerine rassal etki türü tercih edilecektir.
Modelde sabit etki ile rassal etki arasında etki türü seçimi için Hausman testi sonuçları incelenmiştir. Hausman testi sonuçlarına göre, olasılık değeri anlamlı olmadığından (p>0.10) modelde sabit etki yerine rassal etki türünün tercih edilmesi gerektiği görülmektedir.
Bu bulgular ışığında, panel regresyon modellerinde, F-testi, Breusch-Pagan LM testi ve Hausman testi sonuçları bir arada değerlendirildiğinde, rassal etki türü kullanılacaktır.
Tablo 4: Otokorelasyon testi sonucu
Tablo 4’de panel regresyon modeline ait otokorelasyon testi sonucu gösterilmektedir. Otokorelasyon testi bulgularına göre, KBDSH bağımlı değişken olarak kullanıldığı modelde otokorelasyon problemi olmadığı görülmektedir (p>0.10).
Tablo 5: Değişen varyans testi sonucu
Tablo 5’de panel regresyon modeline ait değişen varyans testi sonucu gösterilmektedir. Değişen varyans testi bulgularına göre, KBDSH bağımlı değişken olarak kullanıldığı modelde değişen varyans problemi olduğu görülmektedir (p<0.01).
Tablo 6: Panel regresyon modeli istatistikleri
Tablo 6’da TSHKP, KBDİH, DS ve DO (bağımsız) değişkenlerinin KBDSH (bağımlı) değişken üzerindeki etkisini belirlemek üzere rassal etki türü ile yatay kesit bağımlılığına dirençli Drisscol-Kraay tahmincisi kullanılarak elde edilmiş panel regresyon modeli sonuçları gösterilmektedir.
Bulgulara göre, TSHKP, KBDİH, DS ve DO (bağımsız) değişkenlerinin KBDSH (bağımlı) değişkeni %47.6 oranında açıklamaktadır.
Modelin katsayı sonuçlarına göre, TSHKP ve KBDİH değişkenlerinin KBDSH değişkenini istatistiksel olarak anlamlı düzeyde etkilediği görülmektedir (p<0.10).
Bu bulgular ışığında TSHKP değişkeninde bir birimlik artış KBDSH değişkeni üzerinde 0.875’lik bir azalışa sebep olacaktır. Ayrıca KBDİH değişkeninde bir birimlik artış KBDSH değişkeni üzerinde 0.137’lik bir artışa sebep olacağı görülmektedir.