İstatistiksel Analiz Raporu
Bu çalışmada, bir ilde bulunan devlet hastanesine herhangi bir sebeple gelen bireylerin sağlık anksiyetesi düzeylerini etkileyen faktörler ve sağlık anksiyetesi düzeyleri ile sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi arasındaki ilişkiler araştırılmıştır.
Bu amaç doğrultusunda bireylerin demografik bulguları araştırmacının literatür taraması sonucunda hazırladığı Soru Formu kullanılarak elde edilmiştir. Diğer taraftan bireylerin sağlıkları ile ilgili anksiyete düzeylerini değerlendirmek için Sağlık Anksiyetesi Ölçeği (SAÖ) ve sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi düzeylerini belirlemek için Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kısa Form (SF-12) kullanılarak ölçümler elde edilmiştir.
Sağlık anksiyetesi ölçeği, bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı ile hastalığın olumsuz sonuçları olmak üzere 2 alt boyuttan ve toplam 18 maddeden oluşmaktadır. Ölçek 0 ile 3 arasında puanlandırılan dörtlü likert tipli bir ölçektir. Ölçek puanı için alınabilecek en düşük puan 0, en yüksek puan 54 olabilmektedir.
Sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam ölçek puanlarının artması yüksek düzeyde sağlık anksiyetesini göstermektedir. SF-12, Fiziksel Bileşenler Özet Skoru ve Mental Bileşenler Özet Skoru olmak üzere iki farklı boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutların puanlanması, bireylerin fiziksel standardizasyon değerleri ve mental standardizasyon değerleri ayrı ayrı toplanmaktadır. Daha sonra, fiziksel standardizasyon toplamına 56.57706 ve mental standardizasyon toplamına ise 60.75781 sayısı eklenmektedir.
Çalışmanın istatistiksel analiz aşamasında frekans analizleri, ortalama karşılaştırma testleri, korelasyon testleri ve çoklu regresyon analizi yöntemi uygulanmıştır.
İlk aşamada bireylerin demografik değişkenlerinden olan cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, çalışma durumu, çocuk sahibi olma durumu, gelir düzeyi, beden kitle indeksi ve sigara kullanma durumlarına ait frekans analizleri sunulmuştur. Frekans analizi aşamasında gruplara ait yüzde (%) ve frekans (f) değerleri birlikte verilmiştir.
İkinci aşamada SAÖ alt boyutları ve toplam puanları ile SF-12 fiziksel sağlık ve mental sağlık puanları için tanımlayıcı istatistik değerleri hesaplanmıştır. Tanımlayıcı istatistiklerden ortalama (Ort), standart sapma (SS), minimum (Min) ve maksimum (Max) değerleri birlikte sunulmuştur.
Üçüncü aşamada ise bireylerin SAÖ alt boyutları ve toplam puanlarının demografik özelliklerine göre karşılaştırılmıştır. Bu aşamada en uygun hipotez testine karar verebilmek için, grup sayısına ve gruplar bazında ölçülen puanların normal dağılım varsayım sonuçları göz önünde bulundurulmuştur.
Normallik varsayımı Kolmogorov-Smirnov testi ile incelenmiştir. Kolmogorov-Smirnov testi sonuçlarına göre gruplar bazında ölçülen puanların normal dağılıma uygun olmadığı belirlenmiştir (p>0.05). Bu sonuçlar ışığında, 2 bağımsız grup karşılaştırma testi için Mann-Whitney U testi, 3 veya daha fazla bağımsız grup karşılaştırma testlerinden Kruskal-Wallis H testi uygulanmıştır.
Kruskal-Wallis H testi sonucunda anlamlı bulunan grupların çoklu karşılaştırmalarında Dunn testi kullanılmıştır. Ayrıca iki sayısal ölçüm puanları arasındaki ilişkiler Spearman Korelasyon testi ile değerlendirilmiştir.
Son aşamada ise, cinsiyet, yaş, medeni durumları ve sigara kullanma durumları bağımsız değişken ve SAÖ toplam puanları bağımlı değişken olarak kullanılan çoklu regresyon analizi sonuçlarına yer verilmiştir.
Bu çalışma kapsamında yapılan güvenilirlik analizleri sonucunda, SAÖ genel ve alt boyutları için Cronbach Alfa katsayıları sırasıyla 0.902, 0.886 ve 0.805 olarak bulunmuştur. Diğer taraftan SF-12 fiziksel sağlık ve mental sağlık için Cronbach Alfa katsayıları sırasıyla 0.742 ve 0.759 olarak elde edilmiştir.
Araştırma kapsamında elde edilen istatistik bulgularını değerlendirmek için hata payı %5 olarak alınmıştır. İstatistiksel analiz bulgularının tamamı ise R-Project programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1: Bireylerin demografik bulguları
Tablo 1’de araştırmaya dahil edilen bireylerin demografik bulgularına yönelik yapılan frekans analizi sonuçları gösterilmektedir. Frekans analizi bulguları incelendiğinde, araştırmaya katılan bireylerin %73.8’i (79 kişi) kadın, %26.2’si ise (28 kişi erkektir).
Bireyler yaş düzeylerine göre gruplara ayrıldığında; 20-35 yaş grubunda 36 (%33.6) birey, 36-51 yaş grubunda 36 (%33.6) birey, 52 ve üzeri yaş grubunda ise 35 (%32.7) birey bulunmaktadır.
Medeni durumlarına göre bireylerin %59.8’i (64 kişi) evli, %40.2’si (43 kişi) bekardır. Bireylerin eğitim düzeyleri incelendiğinde; %33.6’sının (36 kişi) ilkokul mezunu, %25.2’sinin (27 kişi) ortaokul mezunu, %20.6’sının (22 kişi) lise mezunu, %20.6’sının (22 kişi) ise üniversite mezunu olduğu görülmektedir.
Araştırmaya katılan bireylerin %69.2’si (74 kişi) herhangi bir işte çalıştığını, %30.8’i (33 kişi) ise herhangi bir işte çalışmadığını beyan etmiştir.
Çocuk sahibi olma durumlarına göre bireylerin %58.9’u (63 kişi) evet, %41.1’i (44 kişi) hayır şeklinde ifade ettikleri görülmektedir.
Bireylerin gelir düzeyleri incelendiğinde; %39.3’ünün (42 kişi) geliri giderden az, %38.3’ünün (41 kişi) geliri gidere eşit, %22.4’ünün (24 kişi) geliri giderden fazla olduğu saptanmıştır. Ayrıca beden kitle indeks düzeylerine göre bireylerin %43.9’u (47 kişi) normal, %31.8’i (34 kişi) kilolu, %24.3’ü (26 kişi) ise obezdir.
Bir diğer bulgu ise, bireylerin %63.6’sı (68 kişi) sigara kullanmadığını beyan ederken, %36.4’ü (39 kişi) ise sigara kullandığını beyan etmektedir.
Tablo 2: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları ile SF-12 fiziksel sağlık ve mental sağlık toplam puanlarının tanımlayıcı istatistikleri
Tablo 2’de araştırmaya dahil edilen bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları ile SF-12 fiziksel sağlık ve mental sağlık toplam puanlarının tanımlayıcı istatistikleri gösterilmektedir. Tanımlayıcı istatistik bulguları incelendiğinde, bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puan ortalamaları 11.73 (Min-Max: 0.00-44.00), bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puan ortalamaları 11.49 (Min-Max: 0.00-36.00), hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puan ortalamaları 2.22 (Min-Max: 0.00-9.00), SF-12 fiziksel sağlık puan ortalamaları 46.70 (Min-Max: 24.84-61.28) ve SF-12 mental sağlık puan ortalamaları ise 43.99 (Min-Max: 20.17-62.94) olarak bulunmaktadır.
Tablo 3: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının cinsiyete göre karşılaştırılması
Tablo 3’de aştırmaya dahil edilen bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının cinsiyete göre Mann-Whitney U testi sonuçları gösterilmektedir.
Cinsiyet grupları arasında sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (z=-7.279, p<0.05). Bu bulgu ışığında, kadınların erkeklere göre sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları daha yüksektir.
Cinsiyet grupları arasında bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (z=-4.479, p<0.05). Bu bulgulara göre, kadınların bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları erkeklere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Cinsiyet grupları arasında hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır (z=-6.166, p<0.05). Bu bulgu ışığında, erkeklerin hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puan ortalaması kadınlara göre daha düşüktür.
Tablo 4: Bireylerin yaş gruplarına göre sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının karşılaştırılması
Tablo 4’de araştırmaya katılan bireylerin yaş gruplarına göre sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının karşılaştırma sonuçları gösterilmektedir. Kruskal-Wallis H testi sonuçları incelendiğinde, bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanlarının yaş gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı görülmektedir (Ki-kare=12.495, p<0.05).
Post hoc sonuçları değerlendirildiğinde, 20-35 yaşlarında olan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları 36-51 yaşlarında ve 52 ve üzeri yaşında olan bireylere göre daha yüksek bulunmaktadır.
Diğer analiz bulguları incelendiğinde, bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları ile hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanlarının yaş gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Bu bulgular ışığında, yaş grupları arasında bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları ile hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanlarının birbirine yakın olduğu belirlenmiştir.
Tablo 5: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının medeni durumlarına göre karşılaştırılması
Tablo 5’de araştırmaya katılan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının medeni durumlarına göre Mann-Whitney U testi sonuçları gösterilmektedir.
Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanlarının medeni durum gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı bulunmaktadır (z=2.777, p<0.05). Bu bulgu ışığında, evli bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puan medyan değerinin (10.00) bekar bireylere göre (12.00) daha düşük olduğu gözlenmektedir.
Bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanlarının medeni durum gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık olmadığı saptanmıştır (z=1.366, p>0.05). Bu bulguya göre, evli ve bekar bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanlarının birbirine yakın olduğu görülmektedir.
Diğer analiz bulguları incelendiğinde, bireylerin hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanlarının medeni durum gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı belirlenmiştir (z=3.495, p<0.05).
Bu bulgu ışığında, evli bireylerin hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puan medyan değerinin (2.00) bekar bireylere göre (3.00) anlamlı ölçüde daha düşük olduğu saptanmıştır.
Tablo 6: Bireylerin eğitim düzeylerine göre sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının karşılaştırılması
Tablo 6’da araştırmaya dahil edilen bireylerin eğitim düzeylerine göre sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının karşılaştırma sonuçları gösterilmektedir.
Kruskal- Wallis H testi sonuçları incelendiğinde, eğitim düzeyleri arasında sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir (p>0.05).
Bu bulgulara göre, ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite mezunu olan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları birbirine yakın olduğu belirlenmiştir.
Tablo 7: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının çalışma durumlarına göre karşılaştırılması
Tablo 7’de araştırmaya katılan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının çalışma durumlarına göre Mann-Whitney U testi sonuçları gösterilmektedir. Mann-Whitney U testi bulguları incelendiğinde, araştırmaya dahil edilen bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının çalışma durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık olmadığı belirlenmiştir (p>0.05).
Bu bulgular ışığında, herhangi bir işte çalışan ve çalışmayan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları birbirine yakın olduğu görülmüştür.
Tablo 8: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının çocuk sahibi olma durumlarına göre karşılaştırılması
Tablo 8’de araştırmaya dahil edilen bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının çocuk sahibi olma durumlarına göre Mann-Whitney U testi sonuçları gösterilmektedir. Mann-Whitney U testi bulguları değerlendirildiğinde, bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının çocuk sahibi olma durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık olmadığı saptanmıştır (p>0.05).
Tanımlayıcı istatistik değerleri incelendiğinde, çocuk sahibi olan ve olmayan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının birbirine yakın olduğu belirlenmiştir.
Tablo 9: Bireylerin sigara kullanma durumlarına göre sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının karşılaştırılması
Tablo 9’da araştırmaya katılan bireylerin sigara kullanma durumlarına göre sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanlarının karşılaştırma sonuçları gösterilmektedir. Karşılaştırma sonuçları Mann-Whitney U testi ile elde edilmiştir. Mann-Whitney U testi bulguları incelendiğinde, bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanlarının sigara kullanma durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı bulunmuştur (z=3.651, p<0.05).
Tanımlayıcı istatistik değerleri incelendiğinde, sigara kullanmayan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları sigara kullanan bireylere göre daha düşük olduğu görülmüştür.
Diğer analiz bulguları incelendiğinde, bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları ile hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanlarının sigara kullanma durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı belirlenmiştir (p>0.05).
Bu bulgular ışığında, sigara kullanmayan ve kullanan bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları ile hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanlarının birbirine yakın olduğu belirlenmiştir.
Tablo 10: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları ile SF-12 fiziksel sağlık ve mental sağlık toplam puanları arasındaki ilişki
Tablo 10’da araştırmaya dahil edilen bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları ile SF-12 fiziksel sağlık ve mental sağlık toplam puanları arasındaki ilişkiyi gösteren Spearman Korelasyon testi sonuçları gösterilmektedir.
Bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları ile sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları arasında (r=0.414, p<0.05) pozitif yönde orta düzeyde bir ilişki olduğu ve ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
Bu bulgu ışığında, bireylerin bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları arttıkça ğlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları artacaktır.
Bireylerin hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanları ile sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları ve bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları arasında pozitif yönde, orta düzeyde bir ilişki olduğu ve ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (r=0.556, p<0.05; r=0.480, p<0.05).
Bu bulgulara göre, bireylerin hastalığın olumsuz sonuçları alt boyut puanları arttıkça sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları ve bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları artacaktır.
Bireylerin SF-12 fiziksel sağlık toplam puanları ile sağlık anksiyetesi ölçeği alt boyutları ve toplam puanları arasında sırasıyla (r=-0.271, p<0.05), (r=-0.213, p<0.05) ve (r=-0.190, p<0.05) negatif yönde düşük düzeyde bir ilişki bulunmaktadır.
Bireylerin SF-12 mental sağlık toplam puanları ile sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları, bedensel belirtilere aşırı duyarlılık ve kaygı alt boyut puanları ve SF-12 fiziksel sağlık toplam puanları arasında sırasıyla (r=-0.209, p<0.05) ve (r=-0.228, p<0.05) negatif yönde düşük düzeyde ve (r=0.354, p<0.05) pozitif yönde orta düzeyde bir ilişki olduğu ve ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
Tablo 11: Bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanlarının bağımlı değişken olarak kullanıldığı çoklu regresyon analizi sonuçları
Tablo 11’de araştırmaya katılan bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları bağımlı ve cinsiyet, yaş, medeni durum ve sigara kullanma durumu bağımsız değişken olarak kullanıldığı çoklu regresyon analizi sonuçları gösterilmektedir.
Düzeltilmiş belirtme katsayısı incelendiğinde, bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puan değişimlerinin yaklaşık %30.9’unu bağımsız değişkenlerin açıkladığı görülmektedir.
Çoklu regresyon analiz bulguları incelendiğinde, cinsiyet ve medeni durum bağımsız değişkenlerinin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkisinin olduğu saptanmıştır (p<0.05).
Bu sonuçlar ışığında, kadınların sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları erkeklere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, bekar bireylerin sağlık anksiyetesi ölçeği toplam puanları evli bireylere göre daha yüksek bulunmuştur.