Veri Zarflama Analizi ve Etkinlik Ölçümü
Sağlık, enerji, finans gibi farklı alanlarda çalıştığımız birimlerin performanslarını değerlendirmek üzere çeşitli ölçümlemeler gerçekleştirmekteyiz. Birimlerin performanslarını karşılaştırmak üzere, mevcut kaynaklar ile ne ölçüde başarılı olduğunu, birimlerin etkinliklerini kıyaslayarak belirleyebiliriz. Veri zarflama analizi (VZA), birimler arası etkinlikleri değerlendirmek için kullanılan başlıca veri analizi tekniğidir.
Veri zarflama analizine ilişkin öncelikle temel kavramları inceleyelim.
Öncelikle iki kavramı tanımamız gerekiyor: Bunlar girdi ve çıktı kavramlarıdır. Girdi, bir süreç boyunca kullandığımız kaynaklarımızı, çıktılar ise bu girdileri kullanarak ilgili alana yönelik getirileri gösteriyor.
Söz konusu getiri terimini uygulama alanlarının çeşitliliğine göre belirleyebiliriz. Örneğin; sağlık alanında ülkeler arası etkinlik analizi yapabilmek için çıktı olarak toplam iyileşen hasta sayısını; enerji alanında ise toplam elektrik üretimini çıktı olarak seçebiliriz.
Veri zarflama analizi, elimizdeki girdi ve çıktı değişkenlerini kullanarak, uygulama sürecinde benzer karar verme birimlerinin (KVB) kendi aralarındaki göreli etkinliğini değerlendirmek için kullanılan parametrik olmayan bir etkinlik analizi tekniğidir.
Dikkat edilirse, parametrik olmayan bir yöntem olması sebebi ile herhangi bir dağılım şartı da (normal dağılım vb.) bulunmamaktadır.
Teorik açıdan bakıldığında, bir karar verme biriminin etkinliğinin ölçüsü, ağırlıklı çıktıların ağırlıklı girdilere oranının maksimum olması olarak elde edilmektedir.
Peki pratikte elde ettiğimiz şey nedir? Etkinlik skorlarıdır.
Yani birimlerin kendi girdileri ile çıktılarını ne ölçüde yaratabildiklerini gösteren skorlar.
Veri zarflama analizi sonucunda her bir karar verme birimine ait bir etkinlik skoru hesaplanıyor. Karar verme biriminin etkinlik skorunun değeri 1 ise o birimi etkin; 1’den düşük ise etkin değil olarak kabul ediyoruz.
Bu değer 0.999 bile olsa ilgili birim etkin olarak kabul edilmiyor. Etkin birim olmak isteyen gözlemin etkinlik skorunun 1 olması da zorunlu.
Veri zarflama analizi girdi ve çıktıların belirlenmesi bakımından da son derece esnek bir yöntem. Analiz aşamasında tek bir çıktı kullanabileceğimiz gibi birden fazla çıktı değişkeninden de yararlanabiliyoruz. Sonuçta çoklu girdi ve çıktı değişkenlerine imkan tanıyan bir etkinlik analizi yöntemi.
Veri zarflama analizi etkinlik değerlendirmesi için kullanılan tek yöntem değil; ancak kullanım kolaylığı ve esnekliği açısından son derece esnek olması sebebi ile istatistik literatüründe en popüler olanı. Ayrıca bu tekniğin dinamik VZA bootstrap VZA, toplamsal VZA gibi farklı modelleme teknikleri gibi farklı yaklaşımları da var.
VZA’nın girdi-çıktı yapısına göre dinamik VZA gibi alternatif modelleri de kullanabiliyoruz.
Bilgisayar yazılımları da uygulanabilirlik açısından hem ücretli hem de ücretsiz yazılımlar sunuyor. Veri zarflama analizini uygulayabilmek için R-Project, MaxDEA, PIM-DEA, DEAOS gibi yazılımlara başvurabiliriz.
Burada MaxDEA gibi ticari ve lisans gerektiren yazılımların yanı sıra R-Project gibi ücretsiz ve açık kaynak kodlu yazılımları da kullanabiliriz.
Veri zarflama analizinin kendi içerisinde birçok farklı alt problemler de bulunuyor. Ayrıca literatürde çok farklı sayıda model de mevcut. Bu yazımızda etkinlik analizi için kullanılan bu eşsiz yönteme bu yazımızda kısa bir giriş yaptık. Gelecek yazılarımızda bu analiz deryasını incelemeye devam edeceğiz.