SPSS veri analizi programları arasında ülkemizde en sık kullanılan programların başında geliyor. SPSS programını kullanan tüm araştırmacılar menüler üzerinden işlem yapmaya alışkınlar. İster hipotez testi, ister regresyon analizi, ister faktör analizi uygulayalım; SPSS analizi sentaks adı verdiğimiz komutlar ile de uygulayabilir.
SPSS sentaksı denildiğinde ne anlamalıyız? Aslında koddan başka bir şey değil. Sentaksı SPSS’ özgü bir kod olarak düşünebiliriz.
SPSS programı ile uygulamak istediğimiz her işlemi, her analizi yapabiliriz; kısaca SPSS analizi uygulayabilmek için menülere mahkum bir yazılım değil.
Aşağıdaki şekilde yeni bir SPSS sentaksının nasıl oluşturulduğunu görüyoruz.
Yeni bir sentaks sayfası açmak istediğimizde, SPSS programında File -> New -> Syntax adımlarını takip ediyoruz.
Yukarıdaki şekilde açılan yeni bir sentaks sayfası gösteriliyor. Artık yeni sayfadan, yeni sentaks komutlarımızı tanımlayabiliriz. Elbette tanımlamalarımız, sentaks yapısına uygun olmalı.
Yazmış olduğumuz sentaksları seçtikten sonra aşağıdaki şekilde gösterdiğimiz yeşil renkli üçgen butonuna basıyoruz ve yazdığımız komutlar çalışmış oluyor.
Menüler üzerinden uyguladığımız istatistiksel analiz yöntemlerine ait yazılmış olan sentakslarımızı da görebiliriz. Örneğin; varyans analizi uygulamak istiyoruz. SPSS analizi gerçekleştirirken en üst menüde sentaks komutlarını bizimle paylaşıyor. Benzer şekilde regresyon modellemesinde, SPSS analizi uygularken bize sentaks komutlarını sağlıyor.
Aşağıdaki şekilde regresyon analizine dair örnek bir sentaks kod yapısını görebiliriz.
Ayrıca, menüler aracılığıyla uyguladığımız istatistiksel analizleri de sentaks komutlarına müdahale ederek genişletebiliyoruz.
Eski SPSS sürümlerinde, sentaks komutlarını kullanmak zorunda olduğumuz zamanlar aklımıza geliyor. Mesela, SPSS ile Kruskal-Wallis testi uyguladığımızda, elimizde post-hoc yapabileceğimiz bir seçeneğimiz yoktu. Bu durumda kendimiz sentaks yazarak ikili karşılaştırmaları Mann-Whitney testleri ile gerçekleştiriyorduk. Bonferoni düzeltmesi de bizdendi…
SPSS esas olarak sentaks yazımı için değil, menüler için tasarlanmış bir istatistiksel analiz yazılımı. Ama hala bazı noktalarda sentaks komutlarına muhtacız. Özellikle bazı çok değişkenli istatistiksel analiz teknikleri (faktör analizi, çoklu normallik testi vb.) SPSS programında uygulanırken sentaksları kullanıyoruz.
Örneğin, çok değişkenli normal dağılıma uygunluk testi yapmak istediğimizde, SPSS analizi menüler ile gerçekleştiremiyor. Bu noktada sentaks komutlarına ihtiyacımız var. Benzer şekilde Horn paralel yöntemi ile faktör sayısını seçmek istediğimizde, SPSS analizi yine menüler ile uygulama olanağına sahip değil.
SPSS programı menülerde olmayan gelişmiş veri analizi yaklaşımlarında yine sentakslara muhtaç. Kendi araştırmalarımızda da özelleşmiş uygulamaları sentaks yazarak yapma olanağına sahibiz.
Dünyanın farklı bölgelerinden farklı araştırmacılar özel istatistiksel analiz yaklaşımlarına dair SPSS sentakslarını paylaşabiliyorlar. Ülkemizde şimdilik maalesef böyle bir gelenek yok.
Sonuç olarak, SPSS istatistik uygulamalarında bizler için menülerin yanında sentaks komutlarını da sunarak, analiz çeşitliliğimizi artırma ve özelleşmiş uygulamalar gerçekleştirme şansı sunuyor. SPSS programının bu lütfuna rağmen, sentaks komutlarını kullanmanın bazı durumlarda hiç de kolay olmadığını bir tarafa not edelim.