Temel Bileşenler Analizi SPSS’nin Neresinde Var?
Temel bileşenler analizi, istatistiksel analiz uygulamaları içerisinde boyut indirgeme amacı ile kullanılmaktadır ve istatistik analizi literatüründe çok önemli bir yer tutar. Bu yazımızda, “Temel bileşenler analizi SPSS programında uygulanabilir mi?” sorusunun cevabını aramaya çalışacağız.
Öncelikle temel bileşenler analizine kısaca değinelim.
Temel bileşenler analizi, çok değişkenli bir veri seti içerisinden en az düzeyde bilgi kaybı ile daha az sayıda boyut ile çalışmak için uyguladığımız bir istatistik analizi yöntemidir. Amaç son derece bellidir: p adet değişken yerine k adet (p>k) temel bileşen olarak adlandırılan değişkenler ile çalışmak.
Bu şekilde az sayıda değişken ile çalışmanın çok sayıda avantajı var. Bu yazımızda temel bileşenler analizinin detaylarına değinmek yerine, son derece kafa karışıklığına yol açan bir konuya dikkat çekmeye çalışacağız.
SPSS’de Faktör Analizi ve Temel Bileşenler Analizi Karmaşası
İstatistiksel analiz çalışmalarında SPSS ile temel bileşenlerin uygulandığına dair çok sayıda ifade ile karşılaşmaktayız. Temel bileşenler analizi tekniği SPSS’te bağımsız bir analiz tekniği olarak mı, yoksa bir tekniğin içerisinde gömülü biçimde mi mevcut; bu soruyu hızlıca cevaplandıralım.
Öncelikle SPSS‘de açıklayıcı (veya açımlayıcı) faktör analizi tekniği uygulanabiliyor. Bu tekniği uygularken, açıklayıcı faktör analizine dair faktör yüklerinin tahmin edilmesi gerekiyor. Bu amaç doğrultusunda en sık kullandığımız teknik temel bileşenler analizi tekniğidir.
Sorumuzun cevabı ortaya kendiliğinden çıkıyor: Temel bileşenler analizi SPSS’de bulunmuyor!
Ayrıca Türkçe literatürde kullanılan temel bileşenler analizi isimlendirmesi de çok doğru değil. Çünkü İngilizce’de faktör yüklerinin tahmininde kullanılan teknik Principal Axis, yani temel eksen olarak çevrilebilecek bir tahmin yöntemidir.
Ancak uyarlama şeklinde temel bileşenler analizi olarak bu terim istatistik analizi literatüründe bolca kullanılıyor. Son yıllarda bu ayrıma özen gösteren ve faktör analizinin bir alt aşaması olarak temel bileşenler analizinin uygulandığını betimleyen çalışmalar da var.
Sonuç olarak temel bileşenler analizi SPSS’de yok; ama açıklayıcı faktör analizi var. Ortak noktaları olmakla birlikte, temel bileşenler analizi ile açıklayıcı faktör analizi birbirinden farklı istatistiksel analiz teknikleridir.
Gelecek yazılarımızda bu tekniklerin ayrımlarına ve ayrı ayrı sorunlarına eğileceğiz.