İstatistik Uzmanına Sunulacak Bilgiler: Ama Hangileri?
Araştırmalarımızda en çok sorun yaşanan konuların başında, verilerimizin nasıl analiz edileceği sorunu geliyor. İstatistiksel analiz süreçlerine başlarken, danışmanlık hizmeti aldığımız istatistik uzmanının da beklediği birtakım bilgileri var. Bu bilgileri, analiz sürecinin başarı ile sonuçlanması adına en doğru şekilde sunmamız gerekiyor.
O zaman hemen şu sorular aklımıza gerekiyor:
İstatistik uzmanına bizden neler bekliyor?
Araştırmamız ile ilgili ne tür dökümanlar paylaşmalıyız?
Anketleri mi, verileri mi, genel bilgileri mi?
Bu yazımızda, üzerinde pek durulmayan ancak istatistiksel analiz süreçlerinde hayati öneme sahip olan bu sorulara yanıt arayacağız.
İstatistik uzmanına sunacağımız ilk bilgilerin başında, araştırma sorularımız / araştırma hipotezlerimiz geliyor.
İstatistik şirketleri bünyesinde uzmanların aradığı ilk bilgi, bu temel dökümanlardan oluşmaktadır.
İster tez için istatistik analiz desteğine ihtiyaç duyalım, ister makale analizlerimizde istatistiksel bilgi danışacak olalım. İstatistik uzmanının, araştırma sorularına ve hipotezlere eksiksiz ihtiyacı var.
Bunun için, Word veya Pdf dökümanı şeklinde, bu araştırmada neleri hedeflediğimizi, ne gibi sonuçlara erişmeyi beklediğimizi açıkça belirtmeliyiz.
Analiz aşamasında hangi değişkenleri kullanacağız?
Açık bir şekilde, değişken-değişken bunları iletmeliyiz.
Örneğin; bir araştırmada 20 demografik faktörün ve 4 ölçek puanının olduğunu düşünelim. Hipotezlerimiz arasında tüm demografik faktörleri kullanmayabiliriz. Demografik faktörlerimiz arasından hangilerini kullanacaksak, bunları araştırma sorularımıza uygun bir şekilde hazırlamalıyız. Bunu örneklendirelim:
– Cinsiyet gruplarına göre doktorların genel tükenmişlik ve alt boyut puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık var mıdır?
– Yaş gruplarına göre doktorların genel tükenmişlik ve alt boyut puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık var mıdır?
Sorularımızı genişletebiliriz.
Aynı şekilde, ölçekler arası ilişkileri de test etmek isteyebiliriz. Örneğin; sosyal sermaye ile iş doyumu arasındaki ilişkiler için, şu soruları kurgulayabiliriz:
– Sosyal sermaye ölçeğinin alt boyutları ile iş doyumu ölçeğinin alt boyutları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki var mıdır?
– Genel sosyal sermaye düzeylerinin iş doyumu üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi var mıdır?
İşte tam bu şekilde, alan dışındaki bir uzmanın anlayabileceği açıklıkta araştırma sorularımızı/hipotezlerimizi metin halinde sunmalıyız.
Bir diğer ileteceğimiz husus, kullanacağımız değişkenlerdir. Çünkü istatistik uzmanı, araştırmaya başlarken çalışacağı değişkenlerin türleri (sayısal-kategorik) ve ölçme türleri (ordinal, nominal) nelerdir?
Bunun için, en azından veri setimizin bir bölümünü örnek olarak göndermekte fayda var.
Değişkenlerin net bir şekilde anlaşılabilmesi için (varsa) anket formlarını da göndermemiz şart.
Madde madde tüm açıklamaların yer aldığı anket formları, istatistik uzmanının araştırmayı kavrayabilmesi için son derece önemli.
İstatistik uzmanının beklediği bir diğer bulgu da şudur: Özel olarak kullanılması istenilen bir analiz yaklaşımı var mıdır?
Bunu biraz açmakta fayda var.
Çünkü özellikle, ölçek uyarlama çalışmalarında özel talepler gelebiliyor.
Başka bir dilde hazırlanmış bir ölçeği Türkçe’ye uyarlarken, ölçeğin hazır alt boyutlarını (faktörleri) doğrudan kullanma şansına sahibiz.
Ancak ölçeğin alt boyutlarının doğru konumlanmadığını veya Türk popülasyonu için bu boyutların farklılaşacağını düşünen bir araştırmacı, istatistiksel yöntemlerle boyutların yeniden hazırlanmasını isteyebilir.
Bunun için, Açımlayıcı Faktör Analizi tekniğinin uygulanıp uygulanmayacağının, istatistik uzmanına belirtilmesi gerekiyor.
Benzer şekilde, ölçekler arası ilişkileri sorgularken de kullanabileceğimiz iki farklı yol var:
1) Ölçeklerin skor puanlarını hesaplayarak klasik korelasyon-regresyon analizlerini uygulamak.
2) Doğrudan anket maddelerini kullanarak yapısal eşitlik modellerini uygulamak.
Araştırmacı, nasıl bir yaklaşım izleneceği noktasında istatistik uzmanını bilgilendirmelidir.
Yine ölçekler üzerinden yapılan çalışmalarda aracılık-düzenleyici etki analizleri için de seçeceğimiz analiz teknikleri değişebilir.
Örneğin; araştırmacı aracılık analizlerinde Sobel testi gibi bir tekniğin uygulanmasını da isteyebilir; Bootstrap tabanlı aracılık analizilerinin de yapılmasını isteyebilir. Bu noktada, araştırmacının tercih hakkı vardır ve tercihini de istatistik uzmanı ile görüş alışverişinde bulunarak yapabilir.
Son olarak, araştırmacının sunması gereken (belki de en önemli bilgi) şey, araştırma ile ilgili genel bilgilerin sunulmasıdır.
Peki neden bu bilgiler verilmelidir?
Sorunun cevabı basit: İstatistiksel analizi gerçekleştirecek olan kişilerin çalışmayı araştırmacının gözünden görmek, hipotezleri onun gibi okumak gibi bir zorunluluğu vardır.
Çünkü bir analiz süreci, sadece istatistiksel analizlerden ibaret değildir. Bu analizler yapılırken neyin hedeflendiğinin istatistikçi tarafından anlaşılması ve yorumların araştırma alanının perspektifinden yazılması gerekir.
Aksi halde sonuçlar eksik bir şekilde yorumlanır ve bu olgu da mutlaka araştırmacı tarafından anlaşılır.
Söz konusu olumsuz durumlardan kaçınmak için tez öneri formu, etik kurul formu vb. bir döküman şeklinde araştırmanın genel bilgilerini muhakkak iletilmesi gerekir.
Bu yazımızda genel hatları ile istatistik uzmanına iletilmesi gereken tüm bilgiler üzerinde durduk. Bu bilgiler ışığında haraket edilmesi, istatistiksel analiz sürecinin mükemmel bir şekilde tamamlanması noktasında büyük fayda sağlayacaktir.